अस्माकं राष्ट्रिय-चिह्नानि
चतुर्थः पाठः
अभ्यास-प्रश्नाः
प्रश्न १. प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत (प्रश्नों के उत्तर लिखो)
(क) अस्माकं राष्ट्रियचिह्नानि किं ज्ञापयन्ति ?
उत्तरम्- अस्माकं राष्ट्रियचिह्नानि भारतस्य स्वरूपं विचारशैलीं च ज्ञापयन्ति ।
(ख) राष्ट्रियः पक्षी कः अस्ति?
उत्तरम्-राष्ट्रियः पक्षी मयूरः अस्ति।
(ग) मयूरः मेघं दृष्ट्वा किं करोति?
उत्तरम्-मयूरः मेघं दृष्ट्वा नृत्यति।
(घ)भारतस्य राष्ट्रगानस्य रचयिता कः अस्ति?
उत्तरम्-रबीन्द्रनाथठाकुरः राष्ट्रगानस्य रचयिता अस्ति।
(ङ) भारतस्य राष्ट्रियध्वजे के के वर्णाः सन्ति?
उत्तरम्-भारतस्य राष्ट्रियध्वजे त्रयो वर्णाः सन्ति, गैरिक वर्णः, श्वेतवर्णः, हरितवर्णः च।
(च).श्वेतवर्णः, गैरिकवर्णः, हरितवर्णः च कस्य प्रतीकः अस्ति?
उत्तरम्-गैरिकवर्णः त्यागस्य, श्वेतः सत्यस्य, हरितः च समृद्धेः प्रतीकः अस्ति।
प्रश्नः २. उपयुक्तशब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(उपयुक्त शब्द देखकर खाली स्थान भरो)
(क) राष्ट्रध्वजः………..वर्णैः संयुतः । (त्रयः / त्रिभि:)
(ख) भारतराष्ट्रस्य……..’जन-गण-मन’ इति अस्ति। (राष्ट्रगानं /राष्ट्रगीत)
(ग) अस्य……… शिखा वर्तते। (शिरसि / शिरसे)
(घ) राष्ट्रमुद्रायां सिंहाः ………। (दृश्यते/दृश्यन्ते)
(ङ) कमलम् अस्माकं………..पुष्पम्। (राष्ट्रस्य / राष्ट्रियं)
प्रश्न ३. अधोलिखितपदानां धातुं लकारं वचनं च लिखत-
(निम्न पदों में धातु लकार और वचन लिखो)
सन्ति, करोति, नृत्यति, भवति, भवेत्
उत्तरम्- सन्ति – अस् धातुः लट्लकारः बहुवचनम्
करोति – कृ धातुः लट्लकारः एकवचनम्
नृत्यति – नृत् धातुः लट्लकारः एकवचनम्
भवन्ति- भू धातुः लट्लकारः बहुवचनम्
भवेत् भू धातुः लोट्लकारः एकवचनम्
प्रश्नः४. अधोलिखित-पदानि ‘षष्ठी’ एकवचने परिवर्तयत-
(निम्नलिखित शब्दों को षष्ठी एकवचन में बदलो)
यथा- प्रार्थना, प्रार्थनायाः
लता लतायाः
ध्वनिमुद्रिका ध्वनिमुद्रिकायाः
मापिका मापिकायाः
अजा अजायाः
मक्षिका मक्षिकायाः
अध्यापिका अध्यापिकायाः
लेखिका लेखिकायाः
उत्पीठिका उत्पीठिकायाः
प्रश्न ५. बहुवचने परिवर्तनं कुरुत (बहुवचन में परिवर्तन करो)
उत्तरम्- (क) मयूरः नृत्यति।
मयूराः नृत्यन्ति।
(ख)अस्माकं ग्रामे विद्यालयः अस्ति।
अस्माकं ग्रामेषु विद्यालयाः सन्ति।
(ग) अहं संस्कृतं वदामि।
वयं संस्कृतं वदामः।
(घ) वृक्षात् फलं पतति।
वृक्षेभ्यः फलानि पतन्ति।
(ङ) बालकः फलं खादति।
बालकाः फलानि खादन्ति।
(च) द्वौ अश्वौ धावतः।
त्रयः अश्वाः धावन्ति।
प्रश्न ६. ‘क्त्वा’ प्रत्ययं योजयित्वा पदं रचयत-
यथा-लिख् + क्त्वा = लिखित्वा-
(क्त्वा प्रत्यय जोड़कर पद रचना करो)
उत्तरम्- पठ् + क्त्वा पठित्वा
नी + क्त्वा नीत्वा
कृ + क्त्वा कृत्वा
नम् + क्त्वा नत्वा
प्रश्न: ७. अनुवादं कुरुत (अनुवाद करो)
(क)राष्ट्रचिह्नों का हमें सम्मान करना चाहिए।
वयं राष्ट्रचिह्नानां सम्मानं कुर्याम।
(ख)अशोक चक्र सत्य और अहिंसा का प्रतीक है।
अशोकचक्रं सत्यस्य अहिंसायाः च द्योतकः अस्ति।
(ग) संस्कृत भाषा सभी भारतीय भाषाओं की जननी है।
संस्कृतभाषा भारतस्य सर्वासां भाषाणां जननी अस्ति।
(घ) बाघ सबसे अधिक बलवान पशु है।
व्याघ्रः अतीव-शूरः पशुः अस्ति।
(ङ) राष्ट्रगान के रचयिता कविवर रबीन्द्रनाथ ठाकुर हैं।
कविवरः रवीन्द्रनाथठाकुरः राष्ट्रगानस्य प्रणेता अस्ति।