आत्मोत्सर्गः
चतुर्दशः पाठः
अभ्यास-प्रश्नाः
प्रश्न:१. एकपदेन उत्तरत (एक शब्द में उत्तर दो)
(क) यूथपतिः कान् सम्बोधितवान्?
उत्तरम्- सर्वान् वानरान्।
(ख) वनस्य समीपे के आखेटं कुर्वन्ति स्म?
उत्तरम्- मानवा:।
(ग) धीवरस्य जाले किं आगतम्?
उत्तरम् – पक्वं आम्र फलम्।
(घ) राजा किं दृष्ट्वा विस्मितः अभवत् ?
उत्तरम् – आम्रफलम्।
(ङ) राजा केषां बधाय आदिशत्?
उत्तरम् – सर्वेषां वानराणाम्।
(च) अञ्जीरवृक्षस्य अन्वेषणं कः अकरोत्?
उत्तरम् – यूथपतिः।
(छ) यूथपतिः कुत्र अपतत्?
उत्तरम् – नद्याम्
प्रश्न: २. ‘आम्’ अथवा ‘न’ पदेन उत्तरत (हाँ या न में उत्तर दो)
(क) नद्याः तटे विशालः आम्रवृक्षः आसीत्।
उत्तरम् -आम्।
(ख) यूथपतिः आगामि-आपत्तिं चिन्तयति।
उत्तरम्- आम्।
(ग) राजा आम्रफलं दृष्ट्वा हर्षितः अभवत् ।
उत्तरम् – न।
(घ) वानराः राज्ञः कथनं श्रुत्वां दुःखिताः अभवन्।
उत्तरम् – आम्।
(ङ) धूर्तः वानरः मैत्रीभावेन यूथपतेः उपरि अकूर्दत।
उत्तरम् – न।
प्रश्न ३. विशेषण-विशेष्य मेलनं कुरुतं (विशेषण-विशेष्य का मिलान
(क) चकितः – यूथपतिः
(ख) विस्मितः – राजा
(ग) विशालः – आम्रवृक्षः
(घ) सघनस्य – अञ्जीरवृक्षस्य
(ङ) दृढ़ा – लता
प्रश्न: ४. अधोलिखितधातुषु क्त्वा प्रत्ययं योजयित्वा रूपं लिखत- (नीचे लिखी धातुओं के प्रत्यय रूप लिखो)
यथा- धातुः क्त्वा – प्रत्ययः
गम – गत्वा
दा – दत्वा
पठ् – पठित्वा
लिख – लिखित्वा
क्रीड् – क्रीडित्वा
कृ – कृत्वा
कूर्द् – कूर्दि्त्वा
हस् – हसित्वा
नर्त् – नत्वा
पत् – पतित्वा
खाद् – खादित्वा
नी – नीत्वा
प्रश्न: ५. मञ्जूषातः अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (कोष्ठक से अव्यय पद चुनकर खाली स्थानों को पूरा करो)
(अकस्मात्, तदा, प्रति, उपरि, श्वः)
उत्तरम् –
(क) विद्यालयभवनस्य………… कः अस्ति।
(ख) पूर्व स्वास्थ्यं तदा अन्यकार्यम्।
(ग) अहं अद्य वनं प्रति गमिष्यामि।
(घ) श्वः वयं विद्यालये गीतं गास्यामः।
(ङ) धूर्तः वानरं यूथपतिः उपरि अकूर्दयत्।
प्रश्न: ६ (उदाहरणानुसारं पदरचनां कुरुत अर्थं च लिखत-
उदाहरण के अनुसार पद रचना करो और अर्थ लिखो)
उदाहरणम्- अवसत् वसति स्म निवास करता था
उत्तरम् –
अकथयत् – कथयति स्म – कहता था
अपठत् – पठति स्म – पढ़ता था
अनयत् – नयति स्म – ले जाता था
अखादत् – खादति स्म – खाता था
अधावत् – धावति स्म – दौड़ता था
अहसत् – हसति स्म – हँसता था
अभवत् – भवति स्म – होता था
अअर्चत् – अर्चति स्म – पूजा करता था
अनयत् – नयति स्म – ले जाता था
अकरोत् – करोति स्म। – करता था
अलिखत् – लिखति स्म – लिखति स्म
अनृत्यत् – नृत्यति स्म। – नाचता था
बोधविस्तारः और आओ करके सीखें।
उत्तरम् – विदयार्थी स्वयं करें।